Yuval Noah Harari, Niepowstrzymani:

Jak ten człowiek przystępnie tłumaczy rzeczy elementarne!

Cytaty:
My, ludzie, nie jesteśmy tak silni jak lwy, nie pływamy tak dobrze jak delfiny, a już na pewno nie mamy skrzydeł! Jak więc doszło do tego, że to my rządzimy naszą planetą?

Dzięki temu, że ludzie nauczyli się wykorzystywać ogień, stali się wyjątkowi. Siła prawie wszystkich zwierząt bierze się z ich własnego organizmu: z siły mięśni, wielkości zębów czy ostrości pazurów. Za to ludzie dzięki ogniowi zyskali władzę nad nieograniczonym źródłem siły, która nie miała nic wspólnego z ich ciałem.

Cóż, kiedy ludzie poświęcali sporo czasu i energii na przeżuwanie pokarmu dużymi zębami i trawienie go dużymi żołądkami, nie zostawało im wiele energii dla mózgu. Dlatego pierwsi ludzie, ci z dużymi żołądkami, mieli małe mózgi. Gdy zaczęli gotować, wszystko się zmieniło: ludzie mogli poświęcać znacznie mniej energii na przeżuwanie i trawienie, a więcej jej dostarczać coraz większym mózgom. Ich żołądki się zmniejszały, mózgi rosły, a oni sami stawali się pojętniejsi.

Jest to jedno z wielkich praw rządzących życiem: małe zmiany, których nikt nie zauważa, kumulują się z czasem i stają się wielkimi zmianami.

Słowa Homo i sapiens pochodzą z łaciny. Łacina to stary i skomplikowany język, w którym nikt już nie mówi. Ponieważ jest stary i skomplikowany, brzmi prawie jak magia, więc kiedy naukowcy chcą, żeby coś brzmiało bardzo wzniośle, nadają temu łacińską nazwę. Takie nazwy nadają chorobom, lekom, roślinom i zwierzętom.

Jest jeden jedyny powód, dla którego potrafimy odstraszać wilki i zamykać szympansy w ogrodach zoologicznych: współpracujemy w bardzo dużych grupach.

Orły latają, bo mają skrzydła. Ludzie latają, bo potrafią współpracować w dużych grupach. To właśnie daje nam taką moc. Umiemy współpracować z tysiącami obcych ludzi, żeby zdobyć banany, zbudować szkołę albo polecieć na Księżyc. Szympansy tego nie potrafią.

Jesteśmy jedynymi zwierzętami, które potrafią wymyślać legendy, bajki i mity – i w nie wierzyć.

Pożyteczną cechą opowieści jest jednak to, że niezależnie od tego, jak bardzo są bezsensowne, pomagają współpracować dużej liczbie ludzi. Jeśli tysiące ludzi wierzą w tę samą opowieść, to wszyscy będą przestrzegać tych samych zasad – czyli mogą skutecznie współpracować. Nawet z nieznajomymi. Dzięki opowieściom sapiensi współpracują znacznie lepiej niż neandertalczycy, szympansy czy mrówki.

Jeśli powiesz, że Wielki Duch Lwa chce, żeby wszyscy przyszli walczyć z neandertalczykami albo budować świątynię, to tysiąc osób zacznie współpracować w walce z neandertalczykami albo przy budowie świątyni. Jeśli powiesz: „Wielki Duch Lwa chce, żeby każdy dał banana kapłanowi w świątyni, a w zamian za to, kiedy umrze, otrzyma mnóstwo bananów w świecie duchów”, to tysiąc osób przyniesie banany kapłanowi. A kapłan dostanie wielką górę bananów!

Niektórzy na przykład noszą najdziwniejsze nakrycia głowy, bo wierzą, że podobają się jakiemuś wielkiemu bogu. Inni nie jedzą najrozmaitszych pysznych potraw, bo wierzą, że jakiś wielki bóg zabronił im je jeść. Niektórzy potrafią wybrać się na drugi koniec świata, żeby z kimś walczyć, bo wierzą, że tak im każe jakiś wielki bóg. Inni przeznaczają mnóstwo pieniędzy na jakąś wielką budowlę, bo wierzą, że jakiś wielki bóg tego chce. Pewnie ich dzieci pytają czasem: „Po co nam ten budynek? Dlaczego musimy nosić te dziwne czapki? Dlaczego musimy walczyć z tymi ludźmi na drugim końcu świata?”. I wtedy rodzice opowiadają swoim dzieciom te same historie, w które wierzą wszyscy ci dorośli – żeby dzieci też zaczęły w nie wierzyć.

Jak już wspomnieliśmy, mrówki także potrafią współpracować w dużych grupach, mimo że nie wymyślają opowieści. Ale mrówki prawie nigdy nie zmieniają swojego zachowania. Od tysięcy lat wszystkie robią dokładnie to samo – na przykład służą królowej. W przeciwieństwie do nich ludzie mogą szybko zmienić swoje zachowanie dzięki temu, że zmieniają opowieści, w które wierzą.

Ale nawet plemiona, które mieszkały obok siebie, mogły żyć w bardzo różny sposób, bo miały różne opowieści o świecie. Pamiętaj, że wielką przewagę nad innymi zwierzętami dawało sapiensom właśnie tworzenie opowieści. Wszystkie pszczoły we wszystkich rojach zachowywały się mniej więcej tak samo, za to każde ludzkie plemię było inne, bo każde wierzyło w inne opowieści.